Post ĉiu nova konsterniga turniĝo Fécamp vidis tiel, ke la dramo finiĝis. Kaj ĉiufoje li eraris.
Tio estis la plej grava el liaj eraroj, kiam li savis iun koste de grandaj suferoj kaj riskante sian vivon, prikiu fine evidentiĝis, ke la koncernulo estas la membro de la Sekreta servo.
Ĝi tre ŝokis lin. Sed estas egale. Ĉi tie jam estas tute egale. Li apartenas al la Skeleta brigado. Ilia puno daŭros ĝis la liberiĝo de la trairejo. Ĝi signifas ankoraŭ kvin jarojn minimume. Kiu ĝisvivos tion?
Li mekanik frapadis la rokon. Ĉirkaŭ li laboris la aliaj. Ili minas la ruiniĝintan montopinton kun malfermita buŝo, kvindek metrojn larĝe. La flava dezerto flamas sub ili. Punktoj dancas antaŭ iliaj okuloj.
Kiom da tempo pasis? Ĉu du semajnoj aŭ du monatoj? Eĉ li mem ne sciis tion. Ili malpli multe sentis la suferegon ĉi tie, malgraŭ ilia pli terura sorto. En tiu varmego oni mortis aŭ sekiĝis. Li maŝine faris sian laboron. En lia cerbo kirliĝis malklaraj, konfuzaj bildoj, la vidado ŝajnis nur monotona zumado antaŭ liaj okuloj: la ardo de la konstanta flava koloro aŭ plena mallumo sub la stelplena ĉielo, kiel oni rigardas ĝin kuŝante surdorse, kaj ni sentas tiel, ke ni ŝvebas super la pejzaĝo, kiel iu el la milionoj da polveroj.
La Dudentulo, Kiu Havas Ĉapelon eksidas momenton kaj premas sian manon sur sian bruston.
— Ĉu vi laciĝis? — demandas Fécamp.
— Vi estas La Pugno — li diras kaj kapbalancas. — La Almozulo, Kiu Havas Pugnon. Ni timas vin.
Li ekstaras kaj laboras plu.
— Ripozu. Mi ne batos vin.
— Mlaforta Hieno ne estas bezonata — li respondas malgaje, kaj lia vizaĝo aspektas tiel, kvazaŭ li estus fuĝinta ĉi tien el la kelo de kapucenoj, kie la sekiĝintaj mona§oj estas pendigitaj sur la muro unu apud la alia.
Fécamp ekprenis la maldikan, tremante leviĝantan brakon:
Atendu. Mi laboros anstataŭ vi.
La Dudentulo, Kiu Havas ĉapelon, sidiĝis.
Nelabori estas bone — li diris kontente.
Fécamp kun duobla fervoro frapadis. Dume li diris al la ripozanta homo.
— Ĉu vi ne scias, ke ekzistas ankaŭ alia afero, kio estas bona?
— Jes. Manĝi kaj dormi estas bone.
Dum tagmanĝo venis al ili La Dudentulo, Kiu Havas ĉapelon. Neniu estis en ilia proksimo. Inter liaj du longaj, brunaj dentoj pendis salivoguto en lia malfermita buŝo, kiu estis malluma tombokavo sur homa vizaĝo. Eble li jam estis tre maljuna.
Li longe rigardis Fécamp-on.
— Iru hejmen — li diris subite.
— Kiel? — demandis Fécamp.- Ĉu hejmen?
— Iru hejmen… La Aĝo denove decidis, ankoraŭfoje. Nun en la groto.
— Kion signifas, ke: Aĝo?
— Unue estis La Aĝo, La Subkaporlao, Kiu Havas Zonrimenon, mi, kaj ankoraŭ aliaj. Ili estis la korifeoj en la Skeleta brigado.
Li komprenis. Komence tiuj tenis la potencon en sia mano el la kondamnitoj, kiuj estis la plej maljunaj anticipe ilian punon.
— La Aĝo malfortiĝis. Tiam alvenis La Alteria Serĝento, Kiu Scias Ĉion. Li strangolis multajn homojn, ĉar li ne ŝatis ilin. Sed li estis justa, kaj la Aĝo malfortiĝis, ĉar ni loĝis en groto, kaj tio estas malforto.
— Kial havis la Alteria Serĝento la nomon, ke li Scias Ĉion.?
— Ĉar li adoris la Skribaĵon, Kiu Neekzistas. Tial li ne laboris. Li fosis, serĉadis.
— Kion?
— La Skribaĵon, Kiu Neekzistas. Pri la Skeleta brigado. Li multe manĝis, ĉar estis bezonate al tiu, kiu portos sciigon. Ni volis tiel.
— Sed kian sciigon li volis porti?
La Dudentulo, Kiu Havas Ĉapelon, preskaŭ sufokiĝadis pro la multe da parolo:
— Li ne povis porti la sciigon. Nur tiam, se li estus vidinta La Skribaĵon, Kiu Neekzistas.
Kio estas La Skribaĵo, Kiu Neekzistas? Ĉu ia pruvaĵo, kion la alteria serĝento konis?
— Unue estis la Aĝo — li daŭrigis malfacile. — Poste La Alteria Serĝento, Kiu Scias Ĉion. Kaj Volpi trovis La Klabon… Tie… — Li montris al la laborloko. — Matene Volpi diris tion: Mi estas La Klabo. Kaj ni kredis tion, ĉar li mortbatis La Alterian Serĝenton, Kiu Scias Ĉion. Nun alvenis vi. La Almozulo, Kiu Havas Pugnon. Vi povas iri en La Valon, ĉar tio estas la plej multa, kiu estas almozulo, tamen li havas ion, kion oni devas timi… Venu!
Li sekvis la spiregantan homon. Kaj li diris nenion.
— Korko iras tie, La Trumpetisto, Kiu Havas Amikon. Ankaŭ tio estas grava afero, ĝuste tia, kiel la Lampo, la Ĉapelo kaj la Zonrimeno, kvankam ĝi ne estas palpebla. Vorto. Tamen ĝi estas grava afero. Kvankam ĝi ne estas manĝebla. Vi estas La Almozulo, Kiu Donas al Ĉiu, kaj tio estas la plej multa…
Ili alvenis al la Groto. Oni gardis la kadavrojn tie, kiam ili estis Hienoj. Kaj La Aĝo loĝis tie. Du homoj staris antaŭ la enirejo, Kiu Havas Pafilon kaj O-krurulo, La Ruĝharulo, Kiu Havis Aktujon. Oni estimis lin tial, ĉar multaj memoris kaj vidis, ke tiu aktujo estis tre bela.
En la malseka groto restis ankoraŭ kelkaj ekipaĵoj el la paseo, kiam ili estis soldatoj. Troviĝis tie tablo, du benkoj kaj pordo, apogita al la malantaŭa muro de la groto. Oni nomis ĝin: La Pordo, Kiu Malfermiĝas Nenien. Ili adoris ĝin kiel idolon, kaj iafoje ili timeme karesis ties rustan klinkon. Iam ĝi estis pordo de lignodomo ie.
Ĝi fariĝis la idolo de la nepalpebla kredo kaj iluzio, kiel la zonrimeno, la karabeno kaj ĉio, kiuj estas simboloj de la droninta civilizacio. Eĉ se ĝi ne havas celon, utilon: tmen oni povas estimi ĝin. Kaj estimi estas bone. Ankaŭ ĉiutaga objekto estas mirinda kaj mistika, se ties ĉirkaŭaĵo senigas ĝin de la praktika utilo. Ĵarteloj sur la gamboj estas sensignifaj objektoj. Metu ĝin en la mezon de pagodo, kaj ĝi fariĝos mito, oni prezentas oferon al ĝi, ĉar ĝi sanigas lepron.
La Aĝo estis kune en la groto. Ili jam sciis, ke Fécamp venos. Kiu Havas Zonrimenon, ekparolis jene:
— Ni scias, kiel liberiĝi.
— Vi estas bona Pugno — kapbalancis La Ruĝharulo, Kiu Havis Aktujon, kies okuloj estis malsana je komenciĝanta amaŭrezo. — Ni estimas la Pordon, Kiu Malfermiĝas Nenien. Ĝi estis La Sekreto.
Fécamp staris konsternite en la simodora, humida duonlumo.
— La Sekreto estas tio: — dŭrigis La Ruĝharulo, Kiu Havis Aktujon. — La Pordo Malfermiĝas ien!
Li prenis ties klinkon kaj ektiris ĝin. La pordo falis…
Jen evidentiĝis, ke mallarĝa koridoro troviĝas malantaŭ ĝi!
— Ĝi estas La Vojo!
— Antaŭ kvin jaroj… Tiam ni vidis tiun Aperturon… Sed ŝtono kaj… baraĵo: ĝi ne havas finon. Muro! Kaj ĉi tie ni laboris sekrete, nokte… Ni larĝigis la aperturon… Ni diris, ke ĝi malfermiĝas nenien. Kaj ni admiris, ke ni havas sekreton… Ni volis vivi. La baraĵo… la ŝtono kaj la muro… nun ne estas…
La Dudentulo, Kiu Havas Ĉapelon iris antaŭe, kaj Fécamp sekvis lin. Ĝi estis mallarĝa, serpentuma, dekliva vojo. Post dudek minutoj ili atingis tute mallarĝan aperturon. Oni povis traŝoviĝi nur glitante ventraltere. Ĝi estis ĉe la piedo de la roko, ĝuste ĉe la rando de la dezerto. Videbliĝis malgranda peco de la tero, lumigita de la suno.
— Kial vi ne foriris? — demandis Fécamp.
La Dudentulo staris malgaje.
— Kien?… Tiam jam estis tiel. La Sekreto estas grava… Ni sciis la vojon de la liberiĝo. Ni kredis La Pordon kaj gardis ĝin.
— Sed liberiĝi estas bone. Vivi en La Valo.
Li skuis sian kapon malgaje.
— Ne… Ni estas en sekureco ĉi tie.
— Kial?
— Mi ne scias. Sed ni estas en sekureco ĉi tie. Ni devas resti… Skeleta brigado, skeleta kapo, skeleto… Oni ne ŝatas la skeletulojn en La Valo. Oni kaptas kaj insultas lin… Li estas malsama ol la aliaj…
Fécamp kliniĝis kaj elŝoviĝis tra la malgranda aperturo. Poste li mallaŭte ekkriis kaj rapide rerampis.
La Dudentulo, Kiu Havas Ĉapelon, rigardis lin.
— Ĉu vi ne iras? Ĉi vi volas nokte?
— Nek nokte. Kaj neniam.
— Kial?
— Estas sekure ĉi tie.
Ili reiris. Fécamp ne diris al ili, ke tiu elirejo kondukas en la internon de la fortikaĵo, ĉar ĝi estas ĉe la limo de la betona aerodromo, kie konstante postenas pikedo.
Kial ili ne kredu, ke la Pordo Malfermiĝas Ien?
Fécamp sidis sur roko kaj rigardis la stelojn. La Ruĝharulo, Kiu Havis Aktujon diris:
— Vi tamen devas iri.
— Vi estas Pugno. Forta Pugno. Vi vivos kaj portos sciigon — diris alia Aĝulo.
— Ne estas sciigo — respondis Fácamp malgaje. — La Alteria Serĝento sciis tion. Li mortis. Ankaŭ mi mortos. Ankaŭ vi.
— Iu devas liberiĝi. Ke oni sciu.
La Blindulo, Kiu Havas Lampon kapjesis.
— Oni devas scii tion.
La vento blovis fajnan polvovualon, kaj ĝi sidis sur ilian vizaĝon. La Aĝo foriris. Ĉiu iraĉis al sia dormoloko. Kokro, La Trumpetisto, Kiu Havas Amikon, nur nun venas al Fécamp. Li ne ŝatis la aliajn.
La memoro de La Valo ĉiam pli fortiĝis en Korko. Reviviĝis la vorto. Li memoris kaj parolis. Kaj kio estas eĉ pli stranga, li jam povis aŭskulti.
Vesperto preterflugis ilin uluante.
— Fécamp… — diris Korko. Mi nun pensadis. Estis kanto. La kantinestro kantis ĝin ĉiam.
Li zumkantis mallaŭte. Tre malgaje, kaj li metis sian montrofingron sur sian fermitan, maldekstran okulon. Fécamp eligis spiretojn kun malfermita buŝo. Lia zigomo jam elstariĝis… Ĝi jam aperis malantaŭ la velkanta karno.
— Kial vi estas tia? Pri kio vi pensas? — demandis Fécamp.
— Nun mi ĉiam revadas pri la trumpeto — li diris. La Trumpeto estas bona. Ĝi tre doloras… Ho!.. Blovi La Trumperon… Tio estus pli bona, ol multe da akvo…
La lunlumo falas tien kun subite aperanta lumfasko, ĝuste sur ilin, kaj kiel ĝi disvastiĝas rapide; la altplataĵo fariĝas blanka, brilanta ebeno, kiel glacio, sub la enigmaj, ombraj montopintoj.
Li formis funelon el siaj manoj, kaj li provis imiti la Alarmon per apenaŭ aŭdebla, ŝuŝa, stertora blovo!
— Tra… raa… Tra… raa…
Ridinda kriĉado de pavo eliĝas el lia gorĝo: li senspiriĝas.
La altplataĵo estas tia, kiel fdorlasita batalkampo. La senmove dormantaj skeletuloj impresas timige, kiel disĵetitaj ĉifonoj kaj dentoŝiritaj kadavroj.
— Carew!! — diris Korko subite. Fécamp ektremetis:
— Kio estas pei Carew?
Io strangolis lin. Tiu ĉi vespero estas pli malbongusta kaj pli sinistra, ol la aliaj…
Korko ridaĉas. Poste li babilas vigle, ekscitite.
— Tiu Carew estis ŝercema bubo. Li petis la moneron de mi, por ke li gajnu vinon de vi per la ludo Ĉu fronto aŭ dorso… ĉu vi memoras? Ni drinkis kune… Vi suprenĵetis ĝin… kaj vi pagis!.. Haha… Mi multe ridegis tiam…
— Kial vi devis ridegi pri tio, se iu pagas kelkajn litrojn da ruĝa vino?
— Ĝi estis bona ŝerco… Carew petis la moneron de mi. Tiu monero estas ĉe mi… mi gardas ĝin… Kiel amuleton.
Fécamp konsterniĝis. Li renkontas tiun centimon en la mezo de la dezerto, kiu decidis, ke lia sorto estu sufero kaj mizero anstataŭ vivo.
— Montru ĝin — li flustras raŭke.
— Jen prenu… — diris Korko. — Sed redonu mian amuleton… Ĝi defendas min…
Li transdonis ĝin rikanante. Fécamp rigardis tion… Bruna monero. La trivita aglo estas sur ĝi. Sur tiu ĉi flanko estas ĝuste Fronto.
Fronto! Li turnis ĝin…
Poste li sentis tiel, ke la malluma Afrika firmamento subite falas sur lin kun terura knaro-krako.
Ankaŭ sur la alia flanko de la monero estis Fronto!
Li tenis en sia mano maloftan, misaĵon de la monfarejo. La presmaŝino premis Fronto-n sur ambaŭ flankojn de la centimo.
— Carew petis ĝin de mi por priŝerci vin… — diris Korko rikanante. Ni ĉiuj sciis, ke la monero estas fuŝaĵo, nur vi ne…
Kion fari, se ies tragedio estas forrabita?
Kion fari, se iu kredas tion, ke li estas preta morti, perei, suferi pro sia eminenta karaktero, sed subite evidentiĝas, ke li estas nur stulta, liginda frenezulo? Ke li ne estas heroo, sed pajaco?
Li ne estas kompatinda, sed ridinda!
Li staras ne en diboĉanta tempesto kun nekovrita kapo, sed en la mezo de areno, kaj oni ridaĉas pri li. Dume li mortas… Sed eĉ pri tio oni tiel multe povas ridi!
La fantasmagorio de la ŝanceliĝanta ĉielo, ondanta pejzaĝo kaj la flagrante dissolviĝinta aero malaperis. Fécamp kvietiĝis. Li viŝis sian frunton.
— Diru — li ekparolis, kaj dum kelkaj sekundoj li sentis tiel pro timego, ke li mutiĝis, ĉar nur krakanta flustrado eliĝis el lia gorĝo, — ĉu Carew tial petis… de vi… la moneron… ke li trompu min?
— Jes… li diris, ke vi repaciĝos… Kaj li trompos vin… Ke vi pagu la vinon… Kiam li demandos, kiu havas kvin centiman moneron, tiam mi pruntedonu al li la falsan centimon… Sur kies ambaŭ flankoj estas Fronto… Ĝi estos bona ŝerco, kiam ni diros tion al vi.
Li ĉirkaŭrigardis… Ĉie estas rokoj kaj dezerto.
Pesto, fetoro, varmego, krueleco…
Kaj la monero…
Haha!
Li ridegis foren sonorante, ke la dormantoj vekiĝis por momento. Hieno respondis de ie el la profundo.
Li denove sentis voĉon en sia gorĝo.
Ankaŭ Korko ridaĉis. Li pensis, ke Fécamp estas gaja…
— Antaŭ ol ni eniris en la kantinon, li priparolis kin mi la ŝercon, ĉar li vidis ĉe mi la moneronsur ambaŭ flankoj kun Fronto. - diris Korko. — Li priŝercos vin, ke vi pagu. Por ĉio.
— Jes… Tiam mi pagis por ĉio — diris Fécamp trenate.
Lia voĉo estis tia, kvazaŭ falsa monero falus klakante sur la tablon.
Ĉu fronto aŭ morto…