Ў маю далонь. I стала ўсім на свеце.
Ўсё – ты. Маё чаканне – гэта ты,
Маё змаганне, і душа, і вочы,
Любоў, нянавісць, вера і сумненне –
Ўсё гэта ты. I праўда, і дыханне,
I... нават смерць. Нічога не баюся.
Бо космас неўміручы ў гэтым сэрцы,
Бо космас не заб’еш. I я лячу,
Лячу ў сусвет.
Зоры паплылі назад, і чалавечая фігура нібы сапраўды ляціць між іх.
Мінаюць ночы, дні.
Гады мінаюць. Дзе зямное гора?
Дзе кроў, пажары, смерць? Адна свабода
Пануе на зямлі, пабраўшы ў жонкі
Багіню шчасця. I зямныя людзі
Звярнулі вочы да далёкіх зор.
Я вас люблю, браты! Люблю! Люблю!
Лячу ў сусвет. I сотні мангальф’ераў,
I караваны зорных караблёў,
Пад ветразямі сінімі, ў сусвет
Лятуць за мною. Гэта ты, планета
Любові запаветнай? Божа! Божа!
Якое шчасце ўсім, якая мара,
Які гарачы, радасны, вясёлы,
I залацісты, і бязмежны свет!!!
Цяпер у цемры т олькі дзве плямы святла: чалавек на фоне зор і скупа асветлены пераход да адной з лесвіц, што вядзе на падмосткі. У ніжняй пляме з’яўляюцца постаці. Гэта капітан з салдатамі. Глухія, неразборлівыя, бы ў студні, гучаць галасы.
Капітан. Акружылі квартал?
Салдат. Але.
Цемра і крокі. Кастусь на пляцоўцы чуе іх.
Кастусь. Яна... Вяртаецца. Трэба сустрэць са святлом. (Запальвае свечку.) Якая шчаслівая ноч!
Цемра і крокі. Маленькі, як іскрынка, агеньчык: чалавек ідзе са свечкай. Ціхі голас спявае, вядзе без слоў нейкую ясную і радасную мелодыю, Спускаецца ўніз, робіцца ўсё больш яркім агеньчык свечкі. Цемра маўчыць.
Капітан. Гэй, хто са святлом?
У цемры асвятляецца твар Кастуся.
Кастусь. Я са святлом.
Блік ад ягонай свечкі ўпаў на твар капітана.
Капітан. Ваша прозвішча?
Кастусь (проста). Вітажэнец.
У той жа момант яго схапілі за рукі. Свечка ўпала на прыступкі і пакацілася па іх. Меркне агеньчык. Коціцца свечка. Прыступка... другая... трэцяя... Згасла. Насунуўся змрок.
Пакой, у якім засядае асобая следчая камісія. Цяпер яна ў поўным складзе: шэсць чалавек. Старшыня, палкоўнік Шалгуноў, гартае справы. Астатнія моўчкі глядзяць у акно, за якім падае снег. Сядзяць па старшынству: штабс-капітан, два паручнікі, обер-аўдытар. Адзін з паручнікаў, у артылерыйскай форме, Гогель.
Гогель. Я часам шкадую, пан палкоўнік, што катаванні выйшлі з моды.
Шалгуноў. А тое, што мы робім, – не катаванне?.. Ён не спіць ужо некалькі начэй.
Гогель. I ён не будзе спаць столькі, колькі спатрэбіцца.
Шалгуноў. Пры такіх метадах людзі гавораць на сябе невядома што.
Гогель. Гэты? З ягонай закаранеласцю?
Шалгуноў. Добра. Прывядзіце арыштаванага... Было б значна прасцей, каб Парафіяновіч апазнаў, ён ці не ён.
Гогель. Парафіяновіч заявіў, што на вочных стаўках нікога апазнаваць у твар не будзе.
Шалгуноў. Баіцца сустрэчы, заяц.
Гогель. У нас фактычна нічога няма ў руках. Лосеў – спрытняга, але на яго месцы я жыва выбіў бы з Парафіяновіча ўсё, што трэба.
Шалгуноў. На яго месцы вы і ў сто год не дабіліся б прызнання. Маўчыце ўжо...